5 redenen om in het kunstonderwijs te werken

Gepubliceerd op 24 april 2023 om 09:49

Als je als kunstenaar mislukt bent, kun je altijd nog het onderwijs in. Dit hoorde ik vroeger vaak en zo dacht ik er zelf ook over. Jarenlang wilde ik absoluut niks met het onderwijs of lesgeven te maken hebben.

 

Dus om rond te komen heb ik een hele hoop bijbaantjes gehad. Ik heb in spoelkeukens en verzorgingstehuizen schoongemaakt en aan de lopende band kratjes af- en opgestapeld als orderpicker. Tegenwoordig werk ik al jaren met veel plezier in het onderwijs en sta ik er toch iets anders in.

 

Dit zijn mijn 5 redenen om in het onderwijs te werken

1. Elke dag een nieuw avontuur

2. Praten over kunst

3. Betaald krijgen om te tekenen

4. Werken met jongeren

5. Geld en vakanties.

Een gastles in mijn oude atelier aan een groep MBO-studenten. 2012.

1. Elke dag een nieuw avontuur. Inmiddels werk ik al zo'n 9 jaar in het onderwijs. Sinds ik mijn docentbevoegdheid haalde in 2013 heb ik zowel op het mbo als het voortgezet onderwijs gewerkt. Daarnaast heb ik gastlessen op het HBO en basisscholen verzorgd. Een behoorlijk gevarieerd pakket dus. En als er iets is wat gemeenschappelijk is in het onderwijs, dan is het wel de onvoorspelbaarheid.

 

Tegenwoordig werk ik op een VO-school met brugklassers en tweedejaars leerlingen. Elk jaar probeer ik nieuwe opdrachten te verzinnen, maar zelfs met opdrachten die ik al 5 jaar doe ontdek ik steeds weer iets nieuws. Dat komt deels omdat je elk jaar met een nieuwe groep kinderen werkt, maar het is ook onderwijs eigen. De wereld waarin kinderen opgroeien verandert constant en ik weet niet of ik mezelf als volwassen beschouw, maar ik verander zeker mee met elke nieuwe lichting.

 

Ik heb ook al lang geaccepteerd dat ik voor de kinderen echt als een ouwe lul klink. In eerste instantie wilde ik graag de nieuwe hippe jonge docent zijn, maar daar kwam ik al vrij snel van terug. Als je een succesvolle carrière als docent wilt hebben zul je volledig je eigen pad moet bepalen en niet bang zijn om kinderen teleur te stellen met een onvoldoende of een berisping. Anders lopen ze over je heen. Die duidelijkheid geeft kinderen vaak ook juist vertrouwen en maakt dat ze je vak serieus nemen. Althans zo werkt het dus op een middelbare school.

 

Misschien dat je als tekendocent juist ook wel te maken hebt met een groot stuk onvoorspelbaarheid, omdat het vak heel multi-interpretabel is. Het vak geschiedenis heeft een werkboek ( of tegenwoordig een online app ) en dat loopt in het eerste jaar van de prehistorie tot aan het einde van de middeleeuwen. Je kunt dus niet in de brugklas met de tweede wereldoorlog beginnen. Voor het vak tekenen is het geen enkel probleem als ik liever begin met schilderen en eindig met potlood. Uiteraard moet je dit wel een beetje logisch opbouwen, maar deze vrijheid is voor mij heel waardevol aan de kunstvakken.

 

Daarnaast gebeuren er elke week zoveel dingen die ik vooraf nooit zou kunnen plannen. Soms zie je een leerling in de pauze alleen zitten en blijkt na enig doorvragen dat er thuis iets aan de hand is. Soms ben ik een kind een uur aan het helpen zoeken naar zijn fietssleutel. Sommige leerlingen blijven na de les nog even ouwehoeren met je omdat ze dat gezellig vinden of iets bij je kwijt willen. Als zelfstandig kunstenaar werk je vaak alleen en heb je dus veel minder contact met de buitenwereld. Elk contact moet je vaak zelf initiëren en ik vind het sociale aspect van het onderwijs dus ook heel waardevol.

 

Als je niet gebonden bent aan een school, maar bijvoorbeeld gastlessen of workshops geeft, dan zul je dit minder hebben. Maar ook als je een eenmalige workshop geeft kan je veel voor leerlingen betekenen. Soms zie jij als creatief docent iets wat een reguliere docent niet heeft opgepakt. Dat kan echt het verschil maken voor kinderen. Daarnaast is een workshop kostuums maken voor een leerling misschien wel de eerste kennismaking met kleding ontwerpen. Wie weet gaat hij of zij er later op eigen houtje mee verder.

 

Het voordeel hiervan is ook dat je alleen de leuke aspecten van het onderwijs meemaakt en niet de saaie vergaderingen of de eindeloze administratie. Een workshop- of gastdocent geeft een dagje les en gaat weer naar huis. Ik heb zelf bijvoorbeeld animatielessen op basisscholen gegeven. Dat vond ik best heel leuk om te doen en omdat ik iets aan kon bieden wat ze nog nooit hadden gedaan haalde ik er ook veel voldoening uit.

Het teken lokaal waar ik dagelijks werk en mijn lessen geef.

2. Praten over kunst. Omdat je als kunstenaar meestal alleen in je atelier of werkkamer bezig bent, mis je de gesprekken over kunst misschien wel heel erg. Ik dacht daar zelf best veel over na; waarom maak ik kunst, wat is mijn visie? In het onderwijs kun je daar een groot stuk in kwijt. Bijvoorbeeld over het ontwikkelen van tekenvaardigheden, maar ook over wat het is om kunstenaar te zijn, wanneer is een kunstwerk af?

 

Tijdens mijn lessen behandel ik ook veel kunsttheorie. Ik vind het leuk om te praten over de kunstgeschiedenis en de leerlingen te inspireren met kunst die ze misschien al eens op een vakantie hebben gezien, maar toen niet zo goed begrepen. Voor mijn kunstgeschiedenislessen haal ik inspiratie uit dit boek.

 

Soms probeer ik er een spannend verhaal van te maken, bijvoorbeeld over de kunstroof van het schilderij Christus in de Storm van Rembrandt. Dit is op een nacht gestolen uit een museum in de Verenigde Staten door 2 inbrekers die zich voordeden als politieagenten. Dit is uiteindelijk de grootste kunstroof aller tijden geworden.

Christus in de storm op het meer van Galilea - Rembrandt van Rijn

Werken in het onderwijs geeft je de kans om eindeloos over kunst te praten. Met je leerlingen, maar ook met je andere kunstcollega's. Deze contacten zijn sowieso heel belangrijk, het onderwijs kan je netwerk enorm vergroten. Docenten staan in contact met duizenden leerlingen, wie weet waar je later nog een keer wat van hoort. Maar ook de gehele workshop industrie is grotendeels gericht op het onderwijs, hierdoor ontmoet je dus heel veel andere creatieve professionals.

 

Misschien heb je zelf wel dingen waar je tegenaan loopt; of je werk geschikt is voor publicatie of meer voor op een kunstmarkt. Dat zijn dingen die je kunt bespreken met andere professionals. Op een school ben je als kunstdocent onderdeel van een groot team, met allemaal verschillende ideeën. Hier kun je ontzettend veel inspiratie uit halen, die je voor je lessen maar ook voor je persoonlijke ontwikkeling kunt gebruiken. Het onderwijzen van kunst, kan ook voor jou als kunstenaar veel helderheid scheppen.

 

Als docent leer je dus zelf ook veel bij, over technieken en materialen, maar in mijn tijd in het MBO heb ik ook veel geleerd over de sociale omgangsvormen in een organisatie. Samenwerken in een grote organisatie is een vak apart en het frustreerde me soms dat ik mijn mening niet goed onder woorden kon brengen of dat deze gewoonweg genegeerd wordt. Tegenwoordig ben ik in staat mezelf een stuk beter te verwoorden en lukt het me beter om als onderdeel van een team te functioneren.

 

Al deze aspecten zijn onderdeel van je sociale vaardigheden en als kunstenaar kun je gewoon meestal doen waar je zelf zin in hebt. In het onderwijs moet je vaak een compromis sluiten en hoewel dat soms vervelend is, denk ik dat op de lange termijn je lessen er beter door worden en je als mens ook sterker wordt.

In de bovenbouw geven wij een combinatie van handvaardigheid en tekenen: Beeldend Vormen.

3. Tekenen tijdens je werk. Ik ken collega's die nooit zullen tekenen als er leerlingen mee kijken, ze voelen zich er ongemakkelijk bij of hebben het idee dat ze door de mand zullen vallen. Ik heb dit altijd een heel slecht teken gevonden; als je je eigen tekenwerk niet durft te laten zien, waarom zou een leerling dan iets van je aannemen.

 

Dus ik teken voor, soms op het bord, maar vaker door een papier te filmen en dat rechtstreeks te streamen naar het digibord. Hier moet je wel mee oppassen; leerlingen hebben namelijk de gewoonte om dingen na te doen. Om een hoger cijfer te halen zullen ze soms hetzelfde proberen te tekenen als dat je voortekent. Daarom teken ik als zij met een portret bezig zijn een landschap en als we met een landschap bezig gaan teken ik een portret. Maar waarom teken je dan eigenlijk? Live tekenen tijdens de tekenlessen heeft een aantal belangrijke voordelen.

 

Op de eerste plaats inspireert het de leerlingen. Soms doordat ze zien hoe je een gezicht opbouwt, maar meer doordat ze zien dat je binnen een lesuur een hele hoop gedaan kan krijgen. Veel kinderen willen graag volgen en gaan dus harder werken als ik ook druk aan het tekenen ben. Er kan niemand zeggen dat een lesuur te kort is om een schilderij te maken als het mij ook lukt. Dit is natuurlijk niet helemaal waar, maar door zelf hard te werken zijn kinderen beter gemotiveerd om ook hard te werken.

 

Daarnaast kan het soms bij bepaalde technische opdrachten makkelijk zijn om iets voor te doen. Perspectief is iets wat veel kinderen moeilijk vinden, ik maak dus tijdens de perspectief lessen vaak zelf ook iets in perspectief. Hierdoor zien kinderen bijvoorbeeld welke lijnen naar de vluchtpunten moeten lopen, ook al maken ze zelf iets totaal anders. Ik heb voor de leerlingen ook filmpjes gemaakt om ze te helpen bij dit soort moeilijke opdrachten.

Instructiefilmpje voor de leerlingen om te werken in 2-punts perspectief.

En ik vind het natuurlijk ontzettend leuk om zelf te tekenen. Dit is voor mij een belangrijke reden, maar doordat de leerlingen zien dat ik er met veel plezier aan werk, slaat dit soms ook over. Ik denk dat als je niet gepassioneerd bent over je vak en je het niet zo serieus neemt, dat je nooit een goeie docent zult zijn.

 

Ik teken dus elke les. Soms om iets voor te doen, soms om gewoon mee te doen en heel vaak om de werksfeer te verbeteren. Leerlingen vinden tekenlessen over het algemeen leuker dan een vak als Duits of Nederlands. Hoewel niet elke leerling tekenen leuk vind, zijn dit er vaak maar 2 of 3 in een klas. Dus als je de hele klas aan het tekenen hebt, dan gaan die leerlingen ook wel mee. Dit zie ik zelf als een groot voordeel van mijn vak, het stelt me in staat om nieuwe dingen uit te proberen, omdat ik weet dat ik ook vaak energie terugkrijg van een groep.

De standaard opstelling in ons tekenlokaal.

4. Werken met jongeren. Tijdens mijn werk als docent heb ik vaak dingen gehoord als dat pubers vreselijk zijn of dat mbo'ers ongemotiveerd zijn. Ik denk dat je als docent hier zelf een belangrijke rol in kunt vervullen. Ik zie al deze aspecten van volwassen worden als iets waar een kind of een jongvolwassene doorheen moet. En zeker als je een leerling langere tijd begeleidt, dan zie je ook dat ze kunnen veranderen en op een andere manier met jou als docent en de rest van de wereld om kunnen gaan.

 

Maar daarvoor moet je soms dus wel door een heel proces en in het begin kunnen pubers gewoon erg lastig en vervelend zijn. Zoals ik al eerder aangaf denk ik wel dat het vak tekenen voordelen biedt, omdat kinderen hun creativiteit en energie kwijt kunnen. Uiteraard kan dit ook naar geklooi doorslaan, maar ik heb door de jaren heen gemerkt dat als ik de werksfeer centraal stel, dat de individuele leerling zich daar later ook wel door gezien voelt. Terwijl als ik probeer het iedereen naar de zin te maken, niemand er blij van zal worden.

 

Al deze aspecten horen bij het onderwijs en zijn niet zozeer verbonden aan het vak tekenen, handvaardigheid of kunst. Maar ik vind het wel heel leuk als leerlingen tijdens het schilderen vertellen wat ze hebben meegemaakt of waar ze op dit moment in hun leven mee bezig zijn. Kinderen moeten alles nog ontdekken, dus dingen die voor ons uitgekauwd en clichématig zijn, kunnen voor een 13- of 14-jarige enorm betekenisvol zijn. Ik vind dus dat je kinderen en jongeren zelf door dit proces moet laten gaan, zodat ze later hopelijk verstandigere keuzes gaan maken.

 

Bij een schilderopdracht zie ik soms dat een leerling zichzelf in de nesten aan het werken is, door een veels te moeilijk plaatje na te schilderen. Ik geef soms wel aan dat het erg moeilijk is om al die verschillende kleuren na te maken, maar ik zal nooit zeggen dat het niet mag. Soms hebben leerlingen een prachtige potloodtekening gemaakt en dan willen ze die overtrekken met een dikke zwarte markeerstift. Bijna altijd wordt het eindresultaat er lelijker op ( vind ik ). Toch mogen ze dit wel proberen, omdat ze moeten kunnen ervaren wat er gebeurd als iets anders uitpakt dan dat ze in hun hoofd hadden.

 

Het leerproces moet centraal staan, niet het eindresultaat.

Een vrije schilderopdracht op de eerste middelbare school waar ik heb gewerkt. 2012.

5. Geld en Vakanties. Voor veel docenten de belangrijkste reden om überhaupt voor de klas te staan. Hoewel het zeker waar is dat docenten relatief veel vakantie hebben en het salaris ook prima is naar mijn mening, zitten hier wel wat haken en ogen aan.

 

Ik leef altijd erg toe naar de vakanties, dat zijn de momenten dat ik weer werk voor mezelf kan gaan maken. Ik werk parttime, dus je zou verwachten dat ik op mijn vrije dagen dat ook kan doen. Helaas is het onderwijs soms zo dat je op je vrije dagen wordt ingeroosterd voor rapportvergaderingen of mentoractiviteiten. Daarnaast heb ik op mijn lesdagen geen tijd om na te kijken en voor te bereiden. Dit doe ik dus op een vrije dag. Dit geldt eigenlijk voor alle docenten. Hoewel je misschien verwacht vrij te zijn, komt het voor dat je toch druk bent met nakijken in een weekend of zelfs in de vakanties.

 

Maar ik wil er ook niet teveel over klagen. Hoewel ik in sommige vakanties echt wel een paar dagen aan het nakijken ben is dat in de zomervakantie nooit het geval. Deze anderhalve maand is mijn meest productieve tijd van het jaar en zodra ik het gebouw uitloop ben ik bezig met wat ik de komende weken ga tekenen. Ik heb ook een gezin en we gaan zelf meestal ook een weekje weg, maar in die 6 weken lukt het me meestal wel om een hele hoop gedaan te krijgen.

 

Een leraar in het onderwijs begint met een startsalaris en gaat in principe elk jaar een trede omhoog, tot een maximum van 15 treden. Per onderwijsvorm ziet dat er zo uit in een fulltime betrekking.

 

VO en basisonderwijs, startsalaris € 3.001 en een eindsalaris van € 4.573

MBO, startsalaris € 3.086 en een eindsalaris van € 4.615

HBO, startsalaris € 3.081 en een eindsalaris van € 5.015

 

Er zitten grote verschillen tussen het salaris waarmee je begint en waar je uiteindelijk naar kunt toegroeien. Verder zijn dingen als een sectievoorzitterschap, of een team coördineren nog niet meegenomen. Dit zijn taken en functies die extra tijd kosten en waar je ook een hogere salarisschaal kunt verwachten.

 

Best wel een heel redelijk salaris naar mijn mening. Als je jarenlang moet werken voor een minimumloon en je denkt; wat zeuren die docenten nou over hun salaris, dan snap ik dat ergens ook wel. Echter zijn er wel een paar behoorlijke kanttekeningen te maken. Allereerst is dit natuurlijk Bruto en niet je Netto salaris op je bankrekening 

 

Verder zijn er maar heel weinig docenten die fulltime werken, dit komt door de extreem hoge werkdruk, de meesten werken tussen de 0,6 en 0,8 fte. Dat betekent dat ze 3 tot 4 dagen les geven. Uiteraard neemt dit een flinke hap uit je salaris. Daarnaast is het zo dat 3 lesdagen, niet altijd 3 werkdagen is. Soms zul je dus thuis met extra werk bezig zijn. Daarnaast zijn er allerlei verplichte activiteiten die je op je niet lesdagen wel moet uitvoeren. Bijvoorbeeld de rapportvergaderingen. Maar ook een schoolkamp, een jaaropening en een jaarafsluiting. Schoolfeesten en Kerstgala's. Open dagen, speciale vergaderingen, etc.

 

Ik ben zelf altijd met heel veel plezier mee geweest op schoolkamp, maar dit zijn vaak wel hele vermoeiende dagen. En als je 3 dagen op kamp bent geweest, heb je echt geen zin om op dag 4 nog even les te geven. De regelingen hiervoor kunnen elk jaar weer veranderen. Hetzelfde geldt voor je reiskosten vergoeding en andere onkosten. Sommige scholen vergoeden dit volledig, anderen vergoeden bijna niks. En je moet er altijd zelf achteraan.

De werkplaats op een MBO-school waar ik jarenlang heb gewerkt als werkplaatsbeheerder. 2015.

Dit zijn mijn 5 redenen om in het onderwijs te werken als kunstdocent. Ik heb het zelf bijna altijd naar mijn zin gehad, en nog steeds vind ik het hartstikke leuk om kinderen alles over tekenen en kunst te leren.

 

Daarbij wil ik tot slot nog wel opmerken dat ik ook heel veel docenten zie die niet meer tekenen. Vaak noodgedwongen omdat de hoeveelheid werk gewoon enorm is, zeker als je er allerlei taken bij gaat doen. Maar ook omdat ze zo gepassioneerd zijn over het onderwijs, dat ze het plezier in tekenen verliezen en voor je het weet heb je al jaren niet meer getekend. Niet iedereen kan deze 2 dingen goed scheiden dan wel combineren. En als je liever een simpel bijbaantje hebt waarbij je zorgeloos je taken uitvoert en al je energie in je kunst steekt, snap ik dat volledig.

 

Al met al zou ik iedereen aanbevelen om het in ieder geval een keer te proberen. Het geeft ontzettend veel voldoening als je een hele klas gepassioneerd aan jouw zelf verzonnen opdracht ziet werken en aan het einde van de les een leerling je nog even persoonlijk komt bedanken.

 

Ik mijn blog over de kunstacademie kun je lezen hoe ik de opleiding tot kunstenaar en later kunstdocent heb ervaren.

 

Bedankt voor het lezen en mocht je zelf nog iets gemist hebben of een aanvulling hebben, dan hoor ik het graag in de reacties.

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.