Wat leer je op een kunstacademie ?

Eindexamenexpositie van de illustratie-afdeling in 2005.

1. Ontwikkelen van tekenvaardigheden. Voor veel studenten zal dit de voornaamste reden zijn waarom ze er überhaupt voor kiezen om naar een kunstacademie te gaan. Je vindt tekenen leuk en je wilt er graag beter in worden. Toch is die weg niet zo lineair als je misschien denkt. Onderweg sla je allerlei zijpaadjes in om er achter te komen waar je hart nou echt ligt. Zo kan het zijn dat je bij animatie of dans uitkomt. Ik ben zelf bijvoorbeeld ook veel met film en animatie bezig geweest.

Maar je creatieve skills ontwikkelen dat is een ding wat zeker gebeurd. Tijdens de opleiding werden allerlei vakken aangeboden om je tekentalent ontwikkelen. Het leukste vond ik de modeltekenlessen. Wij kregen zowel teken- als schilderlessen. Modeltekenen is waarschijnlijk de moeilijkste teken uitdaging die er bestaat. Mijn eerste schetsen waren dan ook echt volkomen prut. De verhoudingen klopten van geen kant, het hoofd was te groot, de handen te klein, maar bovenal werd alles gewoon lelijk.

En Modeltekenen is natuurlijk best wel confronterend. Zeker toen ik als 18-jarige voor het eerste oog-in-oog met een naaktmodel stond, vond ik het ontzettend spannend. Bij ons liep de docent achter de schildersezels langs en ik voelde zijn ogen altijd in mijn rug branden. Bij de één zei hij wel iets, en bij de ander liep hij zo door en zei niets. Wat betekende dat dan? Was dat een goed teken?

Toch heb ik er uiteindelijk ontzettend veel van geleerd, zowel over de menselijke verhoudingen, maar bovenal over kleur. De eerste keer dat ik zag dat een rug ook een groene schaduw kan hebben was voor mij een enorme doorbraak. Huidskleur bestaat niet uit één tint, met wat donker en licht, nee er zijn duizenden kleuren mogelijk. Deze kleuraspecten kon ik later toepassen in het landschaps-schilderen.

2 Modelschilderingen gemaakt met acrylverf in 2007.

Tijdens mijn academietijd zijn we aantal keer op excursie naar Limburg, Zuid-Frankrijk en Rome geweest. Voor de kunstmusea, maar vooral ook om te schilderen. Mijn schilderijen uit Limburg zijn nog steeds één van mijn favoriete kunstwerken uit die tijd, omdat het me voor het eerst lukte om felle kleuren op een stevige en krachtige manier toe te passen. Deze passie voor het tekenen van de wereld om ons heen, heb ik altijd behouden.

Verder werd ons aangeraden om heel veel in schetsboeken te werken, voor elke opdracht moest je schetsen maken. Deze schetsen hebben me geholpen om het tekenen onder de knie te krijgen en om mezelf steeds verder uit te dagen. Zowel op tekenkundig gebied als wat ik inhoudelijk wilde en durfde te vertellen. Een schetsboek is een soort dagboek waarin je elke ontwikkeling op tekengebied kunt volgen en waarin vaak iets doorschemert van waar je mee worstelde op die leeftijd. Ik werk zelf graag in Moleskine schetsboeken.

Tekenen, tekenen, tekenen, zo kun je een groot deel van de academie wel samenvatten.

Een werkbespreking in Zuid-Frankrijk. 2006.

2. Vertellen van een eigen verhaal. Op de kunstacademie word je geconfronteerd met opdrachten die iets bij je los maken. Zo kregen we elke week een thema of een citaat waarbij een schilderij gemaakt moest worden. Soms was dat iets heel praktisch als het schilderen van een sfeervolle kroeg, maar soms kregen we ook een thema als angst of hoop.

Je kunt je voorstellen dat je bij die laatste 2 opdrachten flink bij je zelf te rade gaat hoe je dat in godsnaam gaat invullen. De meest ongemakkelijke opdracht die we moesten doen was het maken van een 'geil schilderij'. Dit leverde natuurlijk ook hilariteit op tijdens de werkbespreking en het is één van de momenten die me het meest zijn bijgebleven, zelfs 15 jaar later hoor ik nog steeds het gegiechel en gegrinnik toen iedereen zijn schilderij moest onthullen.

Dit soort vrije opdrachten boden veel ruimte om te maken wat je wilde, en voor een hoop studenten waren dit ook de leukste en meeste betekenisvolle opdrachten om te doen. Maar een groot deel van onze tijd was ik bezig met boek- en redactionele illustratie. Bijvoorbeeld het illustreren van een krantenartikel over klimaatverandering of het maken van tekeningen bij een sprookje. 

Wat me opviel was dat veel studenten beginnen met datgene wat heel erg voor de hand ligt, hun eerste idee zeg maar. Maar de uitdaging was natuurlijk om iets te maken dat net zoveel emotie op zou roepen als de thema-schilderijen die we moesten maken. Soms kon je dat doen door gewoon een hele gedetailleerde illustratie te maken, wat mensen echt mooi zouden vinden, maar vaker was het nodig om inhoudelijk een originele invalshoek te zoeken.

Tijdens jouw academietijd zal je door een proces heen gaan, waarbij je begint met niet al te originele oplossingen voor een opdracht, vervolgens ga je heel erg zoeken naar iets origineels. Hierdoor kom je vaak bij hele vergezochte oplossingen uit, die niet communiceren wat jij in je hoofd hebt. Het doel is om uiteindelijk toch bij een idee te geraken dat volstrekt helder is en toch vernieuwend en authentiek. Dit is een lang proces en na 4 jaar kunstacademie gaat dat proces gewoon door.

En dat is ook gelijk het voornaamste doel van de academie zoals ik 't heb ervaren. Niet het ontwikkelen van je tekenvaardigheden, maar het vertellen van een verhaal dat alleen jij kan vertellen. Iedereen heeft een uniek perspectief op de dingen en soms moet je een tijdje graven totdat je tot de dingen komt waar een ander nooit op zou kunnen komen. Die bron van inspiratie is onuitputtelijk en als je dat beseft dan is er altijd weer iets nieuws om te maken.

Bezig met mijn animatie 'douchemannetje' in 2007. Op de achtergrond zie je het illustratie-atelier.

3. Het kunstenaarschap. De kunstacademie duurt 4 jaar. In die 4 jaar tijd ontwikkel je jezelf op allerlei vlakken, maar voor de meeste studenten wordt ook al snel duidelijk dat er een verschil is tussen dat wat binnen de academie gebeurd en dat wat zich in de buitenwereld afspeelt. Je wordt constant uitgedaagd om je grenzen te verleggen, buiten je comfort zone te treden en nieuwe paden te bewandelen.

Best wel pittig kan dit zijn. Ik heb veel studenten in tranen gezien bij een beoordeling en nog meer die de academie halverwege hebben verlaten. Je moet voorbereid zijn op het afleren van alles wat je weet en het in 4 jaar tijd weer helemaal opnieuw opbouwen. Je hebt 4 jaar de tijd om fouten te maken, zo omschreef één van mijn docenten het. Harde kritiek wordt niet geschuwd, en deze kritiek is vaak heel persoonlijk.

Hierdoor zul je misschien gedemotiveerd en gefrustreerd raken, omdat je niet het idee hebt dat je kunt maken waarvoor je de opleiding in eerste instantie hebt gekozen. Ik heb hier de eerste 2 jaar erg veel last van gehad en zelf heb ik regelmatig aan opgeven gedacht en me afgevraagd of ik niet beter iets had kunnen doen waarbij het doel duidelijk omschreven is.

Deze zoektocht is kenmerkend voor iedereen die besluit om aan de kunstacademie te studeren. Of je nou grafisch ontwerper of striptekenaar wilt worden; omgaan met chaos en onduidelijkheid zit in de kern van kunstenaarschap. Hoewel ik zelf hoofdzakelijk ervaring heb met Artez, heb ik vergelijkbare verhalen over Minerva (Groningen) en de HKU (Utrecht) gehoord. Dit gevecht zul je op elke kunstacademie met je zelf aan moeten gaan.

Tegelijkertijd ben ik altijd dankbaar geweest dat ik heb mogen ervaren hoe het is om alles opnieuw uit te vinden. Ik denk dat je daardoor als mens sterker wordt en je artistieke identiteit rijker. Hoewel het wel voorkomt dat studenten na de academie iets totaal anders gaan studeren is voor mij de keuze om kunstacademie te doen er altijd eentje geweest die me voor het leven verbonden heeft aan het kunstenaarschap. Of het nou geld oplevert of niet. Dit is iets wat je voor jezelf moet afwegen; is het gewoon een hobby of is het iets waar je de rest van je leven wat van wilt maken?

Een werkbespreking tijdens mijn eindexamen expositie in museum De Fundatie. 2008.

4. Contacten met de kunstwereld. Kan iedereen dan goed tekenen op de kunstacademie? Nee, zeker niet en ik durf zelfs te beweren dat er een hoop middelmatigheid de academie verlaat met een diploma. Een kunstenaarsdiploma zegt dus niks over je uiteindelijke kwaliteiten. Er zijn ontzettend veel tekenaars, animatoren, schilders en andere kunstenaars die nooit een voet op de academie hebben gezet en toch fantastische dingen maken.

Dus wat heb je er dan wel aan? Dat is precies hetgeen wat je voor jezelf moet bepalen. Als je 4 jaar lang een opleiding volgt met dezelfde mensen ontstaat er onherroepelijk een band. Zeker omdat je door pieken en dalen heen gaat met elkaar. Deze contacten en vriendschappen zijn heel belangrijk voor je kunstenaarschap en moeilijk tot stand te brengen buiten de academie. Het is je eerste professionele netwerk. Later kun je hier op terugvallen met allerlei vragen en problemen.

De kunstacademie wereld is een mooie plek om te experimenteren met nieuwe technieken, nieuwe ideeën, ervaringen uit te wisselen en biedt steun als het je allemaal een beetje teveel wordt. Als je alles zelf moet uitvinden kost het je veel tijd en de academie is daarom een mooie plek om sneller door dat proces van kunstenaar in wording te geraken.

Tijdens mijn studietijd deelden docenten soms ervaringen uit het werkveld. Een grappige anekdote over een opdracht die bijna misgelopen was of hoe ze omgingen met een moeilijke klant. Dat vond ik altijd erg leuk om te horen, omdat ik vaak dacht dat ik de enige was die onzeker was of dat het allemaal wel ging lukken. Tegenwoordig kun je van alles online vinden, maar dit soort persoonlijke ervaringen vind ik erg waardevol.

Later bieden al deze contacten een ingang voor exposities en galerieën en is het makkelijker om deel te nemen aan een groepsproject waar andere kunstenaars bij betrokken zijn. In veel gevallen zul je daar al wel iemand kennen. De contacten en vrienden die je maakt op de academie zijn veel belangrijker dan een paar duizend Instagram-volgers of connecties met bedrijven waarvoor je hebt gewerkt. Ik zou je daarom zeker aanraden om op te academie te investeren in de mensen om je heen, daar heb je de rest van je leven wat aan.

Collega Jeroen Vos en ik aan het werk in de Soesterduinen. Foto door Sabina Koehoorn. 2022.

5. Kunst en ondernemen. Ik heb me vaak afgevraagd of een opleiding tot belastinginspecteur niet handiger was geweest als ik gewoon kunst had willen maken en toch een beetje economische zekerheid zou willen. Als kunstenaar heb je nul baanzekerheid en zul je alles zelf moeten ontdekken, regelen en betalen. Die onzekerheid is voor mij het grootste nadeel aan het kunstenaarschap en iets wat veel mensen zal afschrikken.

Maar tegelijkertijd heb ik het ook altijd als meer dan een opleiding gezien. Een soort missie of roeping. Iets wat ik toepas in al het andere werk dat ik ooit heb gedaan. De opleiding tot kunstenaar gaat dan ook niet persé over de arbeidsmarkt. Je wordt opgeleid tot ondernemer in de kunst, maar het stukje ondernemen wordt voor het gemak altijd vergeten op de academie. Dit is ook één van mijn grootste kritiekpunten op het kunstonderwijs.

Hoewel ik wel een jaar lang een soort bedrijfseconomie heb gekregen waarbij belasting, administratie en boekhouden werd behandeld, werd er nauwelijks aandacht besteed aan hoe je jezelf als succesvol kunstenaar in de markt zet. Het promoten van werk, de mogelijkheden om werk te verkopen, wat je voor een kunstwerk mag vragen. Daar was een heel stuk minder aandacht voor dan het inhoudelijke aspect van het kunstenaarschap.

Toch werd het stukje ondernemen niet helemaal vergeten. Hoewel de zakelijke kant soms en beetje een ondergeschoven kindje bleef, werd er ontzettend veel aandacht besteed aan jouw vindingrijkheid. Risico's durven nemen, grenzen opzoeken, samenwerken en nieuwe aspecten van je zelf ontdekken. Een goed ondernemer is namelijk niet iemand die perfect z'n boekhouding op orde heeft, maar iemand die een kans ziet om zijn product in de markt te zetten.

Er is altijd veel ruimte geweest om een probleem of vraagstuk op jouw manier aan te vliegen. En als ik hetzelfde zou verkopen als wat een ander verkoopt dan ontwikkel je natuurlijk nooit een succesvol bedrijf. Het ontwikkelen van een succesvolle onderneming is misschien ook erg veel gevraagd van welke opleiding dan ook.

Toch wordt er wel steeds meer aandacht besteed aan zaken als marketing en acquisitie op de verschillende academies. Ondernemerschap is voor veel kunstacademie studenten een moeilijk en beangstigend vooruitzicht. Zelf vond ik dit ook heel spannend. Tegenwoordig zie ik het echter niet meer dan een middel om het werk dat je maakt bij een klant te krijgen. Het zakelijke aspect is maar een klein onderdeel en al die andere stukjes van het kunstenaarschap zijn net zo belangrijk.

Landschappen tekenen met Jeroen. Berg en Dal, Nijmegen. 2005.

Dus heb je een kunstacademie nodig om succesvol te worden? Nee zeker niet, maar het kan je er wel bij helpen. Vooral in de zin dat het een soort vangnet biedt. Een plek om jezelf in alle vrijheid te ontwikkelen, zonder dat je genoodzaakt wordt om over inkomsten na te denken. Dit levert soms fantastisch werk op, maar bovenal een hoop bijzondere en unieke ervaringen die ik zelf nog steeds koester.

Mocht je overwegen om op een kunstacademie te gaan studeren, dan zou ik me niet teveel laten verleiden door verkooppraatjes over succesvolle afgestudeerde kunstacademici, maar je vooral laten inspireren door de sfeer en het gemaakte werk op een open dag. En natuurlijk de gesprekken met studenten en docenten. Veel belangrijker dan of je een succesvol kunstenaar of kunstenares wordt. Dat is namelijk niet afhankelijk van welke opleiding je hebt gedaan, maar in hoeverre je zelf ondernemend bent en natuurlijk een beetje geluk.

En zelfs na de academie zul je door blijven gaan met dingen leren en nieuwe ervaringen opdoen. Ik heb een blog geschreven over alle fouten die ik heb gemaakt na mijn academietijd.

Bedankt voor het lezen en mocht je na deze blog nog een vraag of een opmerking hebben over de kunstacademie dan hoor ik het graag in de reacties hieronder.

Om al mijn tekeningen veilig te bewaren gebruik ik een tekenmap of tekenkoker.